Hıdırellez

Hıdırellez önemi nedir, neler yapılır? Hıdırellezde nasıl dilek dilenir? Hıdırellez ritüelleri, gelenekleri ve dilekleri!

Baharın müjdecisi olarak nitelendirilen Hıdırellez, Orta Asya, Ortadoğu ile Anadolu gibi birçok coğrafyada kutlanan bir bayramdır. Hızır ile İlyas peygamberlerin buluşma günü olarak kabul edilen Hıdırellez Bayramı ritüel ve gelenekleri merak ediliyor. Peki, Hıdırellezde nasıl dilek dilenir? Hıdırellez ritüelleri, gelenekleri nelerdir? 

Hıdırellez günü her yıl 5-6 Mayıs tarihlerinde kutlanıyor. Ruz-ı Hızır (Hızır günü) olarak adlandırılan Hıdırellez, Türkiye'nin dışında Orta Asya, Ortadoğu, Balkanlar gibi birçok coğrafyada bayram olarak kutlanmaktadır. Hıdırellez heyecanı devam ederken "Hıdırellezde neler yapılır, ritüelleri neler?" soruları yanıtını arıyor. İşte, Hıdırellez ritüel ve gelenekleri...

Her sene 5-6 Mayıs'ta kutlanan Hıdırellez asırlardır Türkiye'nin yanı sıra Balkanlar ile Kazakistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Azerbaycan gibi ülkelerde geleneksel bir bayram olarak kutlanıyor.

Bu özel günde sağlık, bolluk, bereket, şans getirileceğine inanılan ve yöreden yöreye değişen farklı ritüelleri hala görmek mümkün. Geçmişten bugüne uzanan bu geleneklerin kimisi şehirleşmenin etkisiyle unutulmaya yüz tutarken bazıları ise hala yaşatılmaya çalışılıyor.

HIDIRELLEZ NE DEMEKTİR?

Hıdırellez veya Hıdrellez, Orta Asya, Ortadoğu, Anadolu ve Balkanlar'da kutlanan mevsimlik bayramlardan biridir. Ruz-ı Hızır (Hızır günü) olarak anılan Hıdırellez günü, dünyada darda kalanların yardımcısı olduğu düşünülen Hızır ile denizlerin hakimi olduğuna inanılan İlyas'ın yeryüzünde buluştukları gün olarak kabul edilir ve kutlanır.

HIDIRELLEZ RİTÜEL VE GELENEKLERİ

Hıdırellez denince akıllara ilk olarak her tür hastalık ve kötülükten korunmak için yakılan ateşin üzerinden üç kez atlanması ve dileklerin kağıda yazılarak gül ağacının altına gömülmesi ya da asılması geliyor.

Yapılan Ritüellerin ise aslına bakarsanız şaman geleneğinden gelen ritüeller olmasının yanı sıra; Balkanlar, Trakya ve özelliklede Türki Cumhuriyetlerde kutlanması eğlenilmesi ve şaman geleneğinden gelen ritüellerin yaşamımızda önemli rol oynadığının bir kez daha gerçeği ve ispatıdır. Bazı şehirlerimizde yapılan çeşitli Ritüeller de var. Onları aşağıda sizlerle paylaşıyorum.

En çok ortak paydadaki ritüeller gül ağacına dilekleri yazıp asmak ya da toprağına gömmek sonra denize suya atmak, ateşten atlamak. Ateş, su ve topakla birleşen bir ritüelin varlığı sanırım önemli kabul ediliyor.

Üzerine çeşitli dilek, niyet yazılan kağıtlar açık olarak ve yavaşça bir akarsuya bırakılıyor. Otlarda biriken çiğ damlalarından yoğurt yapılıyor ve hamur mayalanıyor.

O gün yapılan bir başka ritüele göre deniz ya da dere kenarından dilek tutularak toplanan 41 taş 1 yıl boyunca saklanıyor bir sonraki Hıdırellez'de bu taşlar suya atılıp, yenisi toplanıyor.

Bekar kızlardan alınan yüzük, kolye ve boncuk gibi eşyalar içerisi su dolu çömleğin içerisine konup, çömleğin ağzına yeşillik bırakılarak üzeri kırmızı bir yemeni ile örtülüp kilitlenerek gül ağacının dibine bırakılıyor. Ertesi gün çömlek başına toplanan kızlardan birinin üzerinden kilit açılarak maniler eşliğinde çömlekteki eşyalar çıkarılıyor.

Verim vermeyen ağacın yanına balta ile gidilerek ürün vermesi yoksa kesileceği söyleniyor. 

Deniz kenarından kırık dalgalardan bir kaba doldurulan deniz suyu da bolluk ve bereket için evin içerisine serpiliyor.

Bereket getireceği düşünülerek keselere konan bakliyat, gül ağacına asılarak 1 gece bekletiliyor, bu malzemeler 1 yıl boyunca yemeklere az az konarak tüketiliyor. Kurulan salıncakta oturan genç kızı bu kişiyle evlenmek isteyen delikanlı sallıyor.

Bursa'da Hıdırellez'den bir gün önce akşam evin her üyesi, madeni para işaretleyerek bir çantanın içine koyuyor. Gül ağacının dibine bırakılan çanta, Hıdırellez sabahı açılıyor ve herkes kendi parasını bereket getirdiğine inanarak cüzdanında saklıyor.

Bursa ve birçok kentte, bolluk getireceği inancıyla kapı önleri Hıdırellez sabahı evin yönüne doğru süpürülüyor.

Üzerine çeşitli dilekler, niyetler yazılan kağıtlar açık olarak ve yavaşça bir akarsuya bırakılıyor. Kağıtlar, yazıları üste gelecek şekilde suya düşerse dileklerin kabul olacağına inanılıyor.

Balıkesir ve Çanakkale'de bazı yörelerde Hıdırellez günü, güneş doğmadan su kenarlarına gidiliyor ve bu suyla kadınlar, ellerini, yüzlerini yıkıyor.

Çanakkale'de Hıdırellez öncesi akşam gül ağacının dibine fasulye gömülüyor ve bu sabaha kadar yeşerirse tutulan dileğin gerçekleşeceğine inanılıyor.

Ayrıca bilmekte fayda var; 

Türkiye'de Hıdrellez Bayramı 5 Mayıs'ı 6 Mayıs'a bağlayan gece kutlanır. Bugün Hıristiyanlarca da baharın ve doğanın uyanmasının ilk günü olarak kabul edilir; bu günü Rum Ortodokslar Aya Yorgi, Katolikler "Aziz George" günü olarak kutlamaktadırlar

Hıdırellez'in UNESCO'nun 'İnsanlığın Somut Olmayan Kültür Mirası Listesi'ne alınması amacıyla 2010 yılında çalışmalar başlatılmıştır.

Alıntılar için emeği geçenlere teşekkür ederim.

Turgay Papakçı